Πειραματικά σχολεία ή σχολεία αριστείας

του Θεοδόση Ν. Πελεγρίνη

Τα πειραματικά σχολεία, όσο κι αν, έχοντας λειτουργήσει έως σήμερα είτε υπό την εποπτεία των πανεπιστημίων είτε στο πλαίσιο μιας άλλης μορφής συνεργασίας προς τα τελευταία αυτά, έχουν καταξιωθεί ως ένας θεσμός χρήσιμος στην εκπαίδευση του τόπου μας, καθόσον αποτελούν πολύτιμο κρίκο μεταξύ της δευτεροβάθμιας και της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, έχουν, εντούτοις, υποστεί, κατά καιρούς, ισχυρούς κλυδωνισμούς. Οι πιο πρόσφατοι τριγμοί αφορούν αφενός το θέμα των εισαγωγικών εξετάσεων των μαθητών στα πειραματικά σχολεία -των διπλών, ειδικότερα, εξετάσεων: από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο και, ακολούθως, από το Γυμνάσιο στο Λύκειο- και αφετέρου το ζήτημα του αβέβαιου εργασιακού καθεστώτος των υπηρετούντων στα σχολεία αυτά εκπαιδευτικών.

Το μέτρο των εισαγωγικών εξετάσεων

Το μέτρο των εισαγωγικών εξετάσεων -πέρα από το γεγονός ότι είναι λειτουργικά και γραφειοκρατικά προβληματικό και δαπανηρό -ενδέχεται να έχει οδυνηρές επιπτώσεις στον μαθητή - όσο κι αν, όπως υποστηρίζεται, ο στόχος του είναι η επίτευξη της αριστείας. Η αποτυχία των μαθητών στις εισαγωγικές εξετάσεις τόσο για την είσοδό τους το Γυμνάσιο όσο και για την εισαγωγή τους στο Λύκειο είναι πιθανόν να προκαλέσει σε αυτούς συναισθήματα απόρριψης, ανασφάλειας και χαμηλής αυτοεκτίμησης, τα οποία συνιστούν σημαντικά, ανυπέρβλητα ενίοτε εμπόδια στον χειρισμό τους.

Έπειτα, οι μαθητές που προορίζονται να δώσουν τις εισαγωγικές αυτές εξετάσεις υποβάλλονται σε φροντιστήρια. Είναι προφανές ότι της φροντιστηριακής αυτής προετοιμασίας μπορούν να τύχουν μαθητές των οποίων οι οικογένειες έχουν την οικονομική ευχέρεια να τους την προσφέρουν. Έτσι, όμως, με το πρόσχημα της αριστείας, δεν εισάγονται στην εκπαίδευση από την πίσω πόρτα οι κοινωνικές και οι οικονομικές ανισότητες;

Αντιθέτως, με το μέτρο της κλήρωσης, που ίσχυε άλλοτε, διασφαλίζεται τρόπον τινά η επιθυμητή ισότητα στην ευκαιρία λήψης του αγαθού της μόρφωσης. Άλλωστε, οι μαθητές που συμμετείχαν στην κλήρωση για την εγγραφή τους στο πειραματικό σχολείο ήταν, ως επί το πολύ, μέλη οικογενειών με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, γεγονός που, αναμφίβολα, συμβάλλει στην πνευματική επάρκεια του μαθητή έτσι ώστε να μπορεί να υποστηριχθεί ότι, κατά κάποιον, έμμεσο, τρόπο, διασφαλιζόταν στα πειραματικά σχολεία η αριστεία. Με το μέτρο της κλήρωσης, επιπλέον, δινόταν στον θεσμό των πειραματικών σχολείων η δυνατότητα να απευθύνεται σε όλο το εύρος της κοινωνίας, καθόσον στα εν λόγω σχολεία μπορούσαν να εκπαιδευτούν μαθητές που προέρχονται από διάφορες κοινωνικές τάξεις και ποικίλες οικονομικές κατηγορίες.

Τα προβλήματα με την εφαρμογή του μέτρου των εισαγωγικών εξετάσεων πολλαπλασιάζονται όταν πρόκειται για την είσοδο του μαθητή στο Λύκειο. Γνωρίζοντας, ορισμένως, οι μαθητές της Γ΄ τάξης του Γυμνασίου τον κίνδυνο της αποτυχίας τους στις επερχόμενες εξετάσεις για το Λύκειο, σκέφτονται αναπόφευκτα ότι την επόμενη χρονιά δεν θα είναι όλοι μαζί - κάποιοι θα λείπουν. Τούτο έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση, όπως έχει παρατηρηθεί, κάποιας χαλάρωσης τόσο στις σχέσεις μεταξύ των μαθητών όσο και στις σχέσεις των τελευταίων αυτών προς τους δασκάλους τους αλλά και προς το σχολείο τους γενικά.

Το τίμημα των εξετάσεων για την εισαγωγή στο Λύκειο καθίσταται ακόμη βαρύτερο για όσους αποτύχουν τελικά. Δεν θα αισθάνονται οι εν λόγω μαθητές εξόριστοι από τον τόπο τους, ανέστιοι; Δεν θα νιώθουν μειονεκτικά; Δεν θα υπολογίζονται τόσο από τους άλλους όσο και από τον ίδιο τον εαυτό τους ως αποτυχημένοι;

Η αποτυχία του μαθητή στις εισαγωγικές εξετάσεις για το Λύκειο του πειραματικού σχολείου μοιραία θα τον υποχρεώσει να αναζητήσει άλλη σχολική στέγη, η οποία -καθώς δεν θα του είναι οικεία, αν δεν φαντάζει κιόλας στα μάτια του εχθρική- ενδεχομένως να έχει δυσμενή επίδραση στην περαιτέρω πορεία του. Δεν είναι, στην περίπτωση της αποτυχίας του, μόνο οι αρνητικές εις βάρος του συνέπειες που συνεπάγεται η βίαιη αποκοπή του από το οικείο σχολικό του περιβάλλον, αλλά είναι, επίσης, τα κάθε άλλο παρά αμελητέα προβλήματα προσαρμογής που θα είναι υποχρεωμένος να αντιμετωπίσει στο νέο σχολικό περιβάλλον του.

Ο ισχυρισμός ότι οι μαθητές του Γυμνασίου με την προαγωγή τους στο Λύκειο ούτως ή άλλως αλλάζουν σχολικό περιβάλλον, και κτηριακό συγκρότημα ενδεχομένως, δεν αποτελεί, ασφαλώς, αντιστάθμισμα στα προβλήματα που συνεπάγεται η αποτυχία του μαθητή του πειραματικού σχολείου στις εισαγωγικές εξετάσεις του για το πειραματικό Λύκειο. Και τούτο γιατί η εισαγωγή των μαθητών του Γυμνασίου των άλλων σχολείων στο αντίστοιχο λύκειο υπακούει στη λογική μιας αυτονόητης συνέχειας. Καθώς όλη η τάξη θα αλλάξει περιβάλλον, εκπαιδευτικούς, διευθυντή, και ούτω καθεξής, ο μαθητής δεν διατρέχει τον κίνδυνο της απόδοσης σε αυτόν του χαρακτηρισμού του αποτυχημένου.

Το σύστημα των εξετάσεων στα πειραματικά σχολεία, εξάλλου, τόσο για την εισαγωγή στο Γυμνάσιο -όπου οι μαθητές εξετάζονται σε τρία γνωστικά αντικείμενα: Μαθηματικά, Γλώσσα και Φυσικά- όσο και για την είσοδο στο Λύκειο, υποθάλπει τον θετικό προσανατολισμό στις σπουδές εις βάρος του ανθρωπιστικού προσανατολισμού. Η εισαγωγή του μαθητή στα πειραματικά σχολεία καθορίζεται, εν πολλοίς, από την επίδοσή του στα Μαθηματικά. Ο κίνδυνος να μην υπάρξουν, σε ορισμένες περιπτώσεις, μαθητές που θα στραφούν στον ανθρωπιστικό προσανατολισμό είναι ορατός. Με το μέτρο της κλήρωσης το ενδεχόμενο αυτό απομακρύνεται ή, έστω, περιορίζεται. Ακόμη κι αν με την εφαρμογή του μέτρου της κλήρωσης δεν θα εξαφανιζόταν ο κίνδυνος αυτός, τούτο θα ήταν συγκυριακό φαινόμενο, αποτέλεσμα απλώς μιας σύμπτωσης.
Το καθεστώς εργασίας των εκπαιδευτικών

Στα πειραματικά σχολεία υπηρετούν επί θητεία εκπαιδευτικοί με υψηλά τυπικά και ουσιαστικά προσόντα, έχοντας προηγουμένως περάσει τα προβλεπόμενα από τη νομοθεσία στάδια αξιολόγησης. Η αβεβαιότητα, από την οποία είναι φυσικό να διακατέχονται για το μέλλον τους οι επί θητεία υπηρετούντες εκπαιδευτικοί, μοιραία επηρεάζει το διδασκαλικό έργο τους, καθώς, με βάση τον νόμο, όσοι υπηρετούν στα πειραματικά σχολεία χάνουν οριστικά την οργανική θέση τους. Είναι επιβεβλημένο, κατά συνέπεια, προκειμένου να αρθεί η αβεβαιότητα των εκπαιδευτικών αυτών, να εξασφαλιστούν οργανικές θέσεις και να υπάρξει πρόνοια για ένα πιο ελαστικό καθεστώς σε ζητήματα αποσπάσεων ή μετακινήσεών τους από εκεί όπου υπηρετούν σε άλλα πειραματικά σχολεία. Η στέρηση οργανικής θέσης για τους εκπαιδευτικούς των πειραματικών σχολείων αποτελεί αντικίνητρο επιλογής από μέρους τους για να υπηρετήσουν σε αυτά.

Άλλοτε, στα πειραματικά σχολεία υπήρχε η βεβαιότητα της οργανικής θέσης για τον εκπαιδευτικό, που μαζί με το δέλεαρ των πέντε ωρών μείωσης του προγράμματος -προκειμένου, έτσι, να δοθεί στον εκπαιδευτικό η ευκαιρία να επιδοθεί σε άλλες σημαντικές δραστηριότητες του σχολείου, όπως οι όμιλοι, οι καινοτόμες εκπαιδευτικές πρακτικές, οι υποδειγματικές διδασκαλίες, και ούτω καθεξής-, τη δυνατότητα να αφοσιωθεί ο εκπαιδευτικός στις υψηλού επιπέδου απαιτήσεις του συστήματος και όχι να αναλώνεται σε άσκοπες και επιβαρυντικές γραφειοκρατικές διαδικασίες, συνέβαλε στην καθιέρωση των πειραματικών σχολείων ως προτύπων μονάδων με πρωταγωνιστικό ρόλο στην εκπαίδευση του τόπου μας.

Αντιθέτως, το ασφυκτικό πλαίσιο της αυτοαξιολόγησης των σχολικών μονάδων, το οποίο έχει δημιουργήσει πλήθος προβλημάτων, και το μείζον θέμα της ετεροπαρατήρησης, το οποίο, έτσι όπως τίθεται, εγείρει τεράστια ζητήματα στο εσωτερικό του συλλόγου των διδασκόντων -ενός συλλόγου από τον οποίο απαιτείται, κατά τα άλλα, να λειτουργεί ως ομάδα, να υπερβαίνει τις όποιες δυσκολίες, ώστε να ανταποκρίνεται σε ένα αξιόλογο πρόγραμμα δραστηριοτήτων- αποτελούν εμπόδια στη λειτουργία των πειραματικών σχολείων ως πρότυπων εκπαιδευτηρίων.

Τα πειραματικά σχολεία και οι εκπαιδευτικοί τους δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως πειραματόζωα της εκπαίδευσης ή ως πιλοτικοί δείκτες για το πώς θα προχωρήσει το σχέδιο του υπουργείου Παιδείας, που στόχο έχει, μέσω της διαρκούς αξιολόγησης, να τεθεί στο περιθώριο μια κατηγορία δημόσιων λειτουργών. Η επιδίωξη αυτή του υπουργείου καθίσταται περισσότερο αήθης καθόσον επιχειρείται στο όνομα ή με το πρόσχημα μιας ευγενούς επιδίωξης, της αριστείας, στην επίτευξη της οποίας διακηρύσσει ότι στοχεύει η λειτουργία των πειραματικών σχολείων - λειτουργία, βέβαια, με τον τρόπο που την προσδιορίζει το αρμόδιο υπουργείο, για τους σκοπούς που επιδιώκει.
Αριστεία

Ουδείς, ασφαλώς, δικαιούται να αμφισβητήσει το δικαίωμα των άριστων ελληνόπουλων να διεκδικούν μια θέση σε ένα περιβάλλον μαθησιακό τέτοιο που να ανταποκρίνεται στο υψηλό πνευματικό επίπεδό τους. Για την ικανοποίηση του δικαιώματος αυτού, ωστόσο, απαιτείται, ενδεχομένως, η δημιουργία ενός άλλου θεσμού, του θεσμού του σχολείου αριστείας, ο οποίος θα πρέπει να σχεδιαστεί εξ υπαρχής στη βάση διεθνών προδιαγραφών και αφού ληφθούν υπόψη οι ανάγκες της κοινωνίας μας και εξεταστεί η παιδαγωγική του λειτουργία.

Άλλο, όμως, πειραματικό σχολείο και άλλο σχολείο αριστείας. Το πειραματικό σχολείο οφείλει να είναι εντεταγμένο στους αρμούς της πολιτείας, να μην περιορίζεται σε ορισμένα προνομιούχα πρόσωπα, ούτε να απευθύνεται σε μέλη οικογενειών κοινωνικής ή οικονομικής ισχύος, αλλά να ανταποκρίνεται σε όλο το φάσμα της κοινωνίας και να ικανοποιεί όλες τις πτυχές -τόσο τον θετικό όσο και τον ανθρωπιστικό τομέα- της εκπαίδευσης.

Ας διεξαχθεί ένας ουσιαστικός, επιτέλους, διάλογος με τη συμμετοχή των εμπλεκόμενων φορέων, συμπεριλαμβανομένης της εκπαιδευτικής κοινότητας των πειραματικών σχολείων, για τον χαρακτήρα και τη λειτουργία των τελευταίων αυτών ως πρότυπων μονάδων της εκπαίδευσης στον τόπο μας και ως παράγοντα για την πρόοδο της χειμαζόμενης κοινωνίας μας. Η απεμπόληση της ιστορίας των πειραματικών σχολείων και της κοινωνικής αποστολής τους έναντι μιας ψευδεπίγραφης επιστημονικότητας και μιας πλαστής επανάστασης στην εκπαίδευση με το πρόσχημα της αριστείας κάθε άλλο παρά καλή υπηρεσία προσφέρει στην καταταλαιπωρημένη παιδεία στον τόπο μας.