Σελίδες

Το «Σπίτι» της Μαστίχας: Ενα μουσείο-πρότυπο για τα πολύτιμα δάκρυα της Χίου

Σε κανένα άλλο μέρος του πλανήτη τα δάκρυα δεν είναι τόσο πολύτιμα όσο στη Νότια Χίο... αφού μόνο εκεί ρέει εδώ και αιώνες, από τα δέντρα που πληγώνουν με κεντιές οι καλλιεργητές, η διάσημη φυσική ρητίνη της ελληνικής γης, η οποία έχει ταυτίσει το όνομα και την ύπαρξή της με το νησί, γνωστή διεθνώς ως «Μαστίχα Χίου».

Πρόκειται για το όγδοο σε λειτουργία μουσείο του Δικτύου Θεματικών Μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), το οποίο εγκαινίασε το περασμένο Σάββατο ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Προκόπης Παυλόπουλος. 


Στην ομιλία της η πρόεδρος του ΠΙΟΠ, Σοφία Στάικου, αναφέρθηκε στο «όραμα ενός δικτύου μουσείων που αναπτύσσονται πανελλαδικά ενάντια στην απαξίωση των καιρών». Για την ίδια το Μουσείο Μαστίχας δεν αποτελεί απλώς ένα έργο αλλά ένα παιδί, «ένα αγαπημένο παιδί που αναπτύχθηκε σε έξι χρόνια», όπως και τα υπόλοιπα επτά μουσεία του ΠΙΟΠ και ένα ακόμα που ετοιμάζεται να ανοίξει τις πύλες του σε λίγους μήνες στα Ιωάννινα. Η μόνιμη έκθεση έχει αντικείμενο τη μαστίχα ως μοναδικό φυσικό προϊόν, που πέρυσι μάλιστα αναγνωρίστηκε και ως φυσικό φάρμακο.

Το μουσείο βρίσκεται στα Μαστιχοχώρια στη Νότια Χίο, στο μοναδικό σημείο της Μεσογείου όπου «δακρύζει» ο σχίνος. Τα «μυστικά» είναι τρία. Το πρώτο είναι το ιδιαίτερο μικροκλίμα. Η Χίος έχει ψηλά δασωμένα βουνά στο βόρειο τμήμα, που συγκρατούν την υγρασία και εξασθενούν τους βοριάδες. Ετσι, το νότιο τμήμα αποκτά ήπιο χειμώνα και ξηρό καλοκαίρι, που επιτρέπει στη μαστίχα να στεγνώσει. Το δεύτερο είναι ο ευγονισμός. Από τα αρχαία χρόνια οι καλλιεργητές πολλαπλασίαζαν τα δέντρα που απέδιδαν περισσότερη ρητίνη δημιουργώντας ένα νέο είδος σχίνου (Pistacia lentiscus Chia), υπερπαραγωγικού σε μαστίχα. Το τρίτο μυστικό είναι η καλή διαχείριση από τους Χιώτες, που συστηματοποίησαν την καλλιέργεια και τυποποίησαν το προϊόν.
Η παραγωγή της μαστίχας αποτελεί μια ασχολία στην οποία συμμετέχουν όλα τα μέλη της οικογένειας, ενώ απαιτεί φροντίδα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Τα μαστιχόδεντρα πρέπει να λιπανθούν και να κλαδευτούν. Από τα μέσα Ιουνίου μέχρι τις αρχές Ιουλίου γίνεται το καθάρισμα και η ισοπέδωση του εδάφους, ώστε οι σταγόνες μαστίχας που θα πέσουν να μπορέσουν να συλλεχθούν εύκολα.

Πρωτότυπα παλαιά εργοστασιακά μηχανήματα φιλοξενούνται στις αίθουσες του μουσείου.
Πρωτότυπα παλαιά εργοστασιακά μηχανήματα φιλοξενούνται στις αίθουσες του μουσείου.


Τα στάδια της παραγωγής
Η εργασία του καθαρίσματος γίνεται σε κυκλική περιοχή, ενώ το έδαφος καλύπτεται με ασπρόχωμα καλά κοσκινισμένο. Γενικά, όσο πιο σχολαστικά γίνει το «τραπέζι» τόσο καθαρότερη θα είναι η μαστίχα που θα μαζευτεί. Ακολουθούν το κέντημα, η συλλογή και ο καθαρισμός της μαστίχας από τους ίδιους τους παραγωγούς. Στη συνέχεια το προϊόν καταλήγει στις εγκαταστάσεις της Ενωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου, όπου ειδικά συνεργεία το επεξεργάζονται και το συσκευάζουν.

Από το 1939 την παραγωγή συγκεντρώνει η Ενωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου, που ιδρύθηκε με αναγκαστικό νόμο, για να σταματήσει την κερδοσκοπική τακτική των εμπόρων.
Από τον πρώτο χρόνο λειτουργίας της τριπλασίασε την τιμή και διεύρυνε τις εξαγωγές. Καθώς η σύγχρονη Ιατρική επιβεβαίωνε τις ευεργετικές δράσεις της μαστίχας στην υγιεινή του στόματος, σε στομαχικές παθήσεις, έλκη, εγκαύματα και πληγές, η φήμη της φυσικής ρητίνης και τα υποπροϊόντα της κατακτούσαν τις διεθνείς αγορές. Ομως, εδώ και αιώνες ήταν άτυπα γνωστές οι φαρμακευτικές, καλλυντικές και γευστικές ιδιότητες της μαστίχας, η οποία έχει καταγραφεί ως η πρώτη φυσική τσίχλα του αρχαίου κόσμου. Οι κυρίες της αρχαίας Ρώμης χρησιμοποιούσαν οδοντογλυφίδες από μαστιχόδεντρα για να λευκαίνουν τα δόντια τους. Οι Φραγκισκανοί μοναχοί τη χρησιμοποιούσαν για το «βάλσαμο της Ιερουσαλήμ», μια θαυματουργή αλοιφή που παρουσίασαν στο Μιλάνο το 1712. Στα μέσα του 18ου αιώνα, όταν η ζάχαρη έφτασε στην Κωνσταντινούπολη, ο σουλτάνος προσκάλεσε τους διασημότερους ζαχαροπλάστες να δημιουργήσουν το απόλυτο γλύκισμα. Ενας απ’ αυτούς συνδύασε σιρόπι ζάχαρης, φιστίκια και μαστίχα Χίου για να φτιάξει το πρώτο λουκούμι.


Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Προκόπης Παυλόπουλος, με την πρόεδρο του ΠΙΟΠ, Σοφία Στάικου, στα εγκαίνια του μουσείου.
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Προκόπης Παυλόπουλος, με την πρόεδρο του ΠΙΟΠ, Σοφία Στάικου, στα εγκαίνια του μουσείου.


Ενα ταξίδι στον χρόνο
Ο επισκέπτης του μουσείου ανακαλύπτει την παραδοσιακή τεχνογνωσία της μαστιχοκαλλιέργειας, παρατηρεί τη διαχείριση της μαστίχας ιστορικά, ενώ διαπιστώνει πώς αυτή διαμόρφωσε το αγροτικό και οικισμένο τοπίο της Νότιας Χίου. Επιπλέον, ενημερώνεται για τη συνεταιριστική εκμετάλλευση και τη μεταποίηση της μαστίχας στους νεότερους χρόνους.

Μάγδα Λιβέρη