Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται ενώπιον μιας πολύ μεγάλης υπαρξιακής κρίσης, ίσως της κορυφαίας και πιο σύνθετης στην ιστορία της, ως αποτέλεσμα νεοφιλελεύθερων πολιτικών, που ενισχύθηκαν την τελευταία δεκαετία και σήμερα βλέπουμε καθαρότερα από ποτέ τις συνέπειες τους. Η οικονομική κρίση, η ύφεση και η κοινωνική ανασφάλεια, που εγκαταστάθηκε για τα καλά από το 2008 και μετά στην Ευρώπη, ροκανίζει τη μεγάλη μεσαία τάξη και δημιουργεί νέο πολιτικό, κοινωνικό και προφανώς εκλογικό περιβάλλον. Η ΕΕ και οι θεσμοί της οφείλουν πρώτα και κύρια οι ίδιοι να αντιληφθούν ότι η ευρωπαϊκή ενοποίηση όχι μόνο δεν προχωράει, αλλά κινδυνεύει με μια μεγάλη ιστορική οπισθοδρόμηση. Σε αυτή την κρίσιμη καμπή μετά την απόφαση για Brexit, με τα υπαρξιακά διλήμματα για το μέλλον της Ευρώπης να κλονίζουν τους πολίτες της, όλες οι δημοκρατικές και προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις που πιστεύουν στην Ευρωπαϊκή Ενοποίηση οφείλουν να εντατικοποιήσουν τις προσπάθειες για να βγει η Ένωση από το τέλμα που βρίσκεται.
Οι εξελίξεις στην Ευρώπη είναι σημαντικές. Για πρώτη φορά τόσο καθαρά διαφαίνεται η αντιπαράθεση δύο διαφορετικών αντιλήψεων. Από τη μια στοιχίζονται οι υποστηρικτές της δογματικής προσήλωσης στη νεοφιλελεύθερη προσέγγιση που οξύνει την κρίση, βαθαίνει τις οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες. Και από την άλλη βρισκόμαστε όσοι πιστεύουμε στις οικουμενικές αξίες της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας, στις αρχές της δίκαιης ανάπτυξης με ισότητα, αλληλεγγύη και κοινωνική δικαιοσύνη.
Οι πολιτικές ακραίας λιτότητας, που εφαρμόστηκαν σε πολλά κράτη-μέλη της Ευρωζώνης μετά την κατάρρευση της αμερικανικής αγοράς στεγαστικών δανείων το 2008, επιδείνωσαν τις ήδη εύθραυστες οικονομίες του ευρωπαϊκού Νότου, εκτίναξαν κρίσιμους μακροοικονομικούς δείκτες σε δυσθεώρητα επίπεδα και έπληξαν τους βασικούς πυλώνες του κοινωνικού κράτους. Η Ευρωμεσογειακή σύνοδος της Αθήνας που έγινε στις 9 Σεπτεμβρίου, με πρωτοβουλία του Έλληνα Πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα, είχε ως στόχο να τεθούν οι βάσεις σε επίπεδο αρχηγών κρατών, ώστε να αποτυπωθεί με σαφήνεια η ανάγκη για αλλαγή του μείγματος οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής στην ΕΕ και την Ευρωζώνη. Θεμελιώδη στοιχεία αυτής της αλλαγής είναι η στροφή στην ανάπτυξη και ο τερματισμός της μονομερούς λιτότητας. Είναι, επίσης, η ενίσχυση της κοινωνικής και περιφερειακής συνοχής, η μεγαλύτερη λογοδοσία και διαφάνεια των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων απέναντι στους πολίτες, η δικαιότερη κατανομή των ευρωπαϊκών κονδυλίων προς τις αδύναμες περιφέρειες, η ενίσχυση του πακέτου Γιούνκερ, η αναγνώριση της ανάγκης να δοθεί επιτέλους προτεραιότητα στην καταπολέμηση της ανεργίας -και κυρίως της ανεργίας των νέων πολιτών.
Όσα συμβαίνουν σήμερα στο χώρο των μέχρι πρότινος κυρίαρχων ευρωπαϊκών κομμάτων είναι πολύ σημαντικά και πιστεύω ότι μας ενδιαφέρουν όλους. Και στα κόμματα της χριστιανοδημοκρατίας και στης σοσιαλδημοκρατίας παρακολουθούμε σχεδόν τα ίδια φαινόμενα: πτώση των ποσοστών τους, φυγόκεντρες δυνάμεις προς τα δεξιά και τα αριστερά τους αντίστοιχα, αμφισβήτηση των ηγεσιών και των πολιτικών τους. Ενδιαφέρουν κι εμάς, τους πολίτες μιας χώρας της ευρωπαϊκής περιφέρειας, οι οποίοι υποφέρουμε ,όχι μόνο για τις δικές μας θεσμικές αδυναμίες αλλά και για τις λύσεις που μας επέβαλαν στη διάρκεια της κρίσης οι οποίες όχι μόνο δεν έλυσαν προβλήματα αλλά βάθυναν την κρίση, διεύρυναν τη φτώχεια και την κοινωνική ανισότητα. Το κοινωνικό ευρωπαϊκό μεταπολεμικό μοντέλο που χτίστηκε στη βάση της δημοκρατικής συναίνεσης κινδυνεύει. Η βάση της κοινωνικής Ευρώπης κινδυνεύει.
Σε πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων η Γερμανία και η Γαλλία, η ακροδεξιά επιχειρεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις. Σε σύμπνοια με κάποιες από τις συντηρητικές δυνάμεις, στοχεύει στη διάλυση της ενωμένης Ευρώπης και στην ενδυνάμωση του ρατσιστικού και ξενοφοβικού μίσους, ως απάντηση στη διείσδυση του προσφυγικού στοιχείου στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Ο κίνδυνος μιας τέτοιας ισχυρής ροπής του εκλογικού σώματος προς τα ακροδεξιά σχήματα είναι ορατός και παρουσιάζει μια ανησυχητική δυναμική σε όλη σχεδόν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αποτελεί ιστορικό καθήκον όλων των προοδευτικών δυνάμεων να αποτρέψουν μια τέτοια εξέλιξη.
Η ασκούμενη πολιτική διαμορφώνει ένα ασφυκτικό πλαίσιο για τους Ευρωπαίους πολίτες, που βλέπουν μια Ένωση που απομακρύνεται όλο και περισσότερο από τα ιδρυτικά χαρακτηριστικά της. Η έλλειψη διαφάνειας σε επίπεδο πολιτικών αποφάσεων, ο αυξανόμενος συγχρωτισμός πολιτικής και οικονομικής εξουσίας, οι αποτυχημένες πολιτικές λιτότητας και η συνεχής αδυναμία αντιμετώπισης των δομικών προβλημάτων της ΕΕ, είναι τα βασικότερα προβλήματα που οι προοδευτικές και δημοκρατικές δυνάμεις καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά.
*Ο Κώστας Ζαχαριάδης είναι Διευθυντής της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ
