Νέο «σοκ με Φίλη» και άλλα παραπλανητικά του Διαδικτύου

sarantakos.wordpress.com

Καθώς συνεχίζεται το ευρωπαϊκό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου, ένας από τους πονοκέφαλους για τους διοργανωτές είναι η ασφάλεια στα γήπεδα. Παρόλο που οι φίλαθλοι ελέγχονται στην είσοδο, πάνω από μία φορά, με ψηλάφηση, όπως σε μερικά αεροδρόμια, και μάλιστα γι’ αυτό έγιναν και έκτακτες προσλήψεις γυναικών στο προσωπικό ασφαλείας, σε κάποιους αγώνες φίλαθλοι μπόρεσαν να μπάσουν στο γήπεδο (ή, αν προτιμάτε, να εισάξουν) καπνογόνα και άλλα απαγορευμένα αντικείμενα.

Δημοσιεύτηκε μάλιστα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η φωτογραφία που βλέπετε αριστερά, από τα επεισόδια που έγιναν στο Βελοντρόμ της Μασσαλίας μετά τον αγώνα Αγγλίας-Ρωσίας. Μέσα στον γενικό χαμό, ένας κυριούλης, που μάλιστα φαίνεται να φοράει σλιπάκι, επιτίθεται κραδαίνοντας ένα φτυάρι!

Πώς μπόρεσε να περάσει κοτζάμ φτυάρι από τον έλεγχο;

Αυτό ακριβώς το ερώτημα έθεσε επιτακτικά στον κυβερνητικό εκπρόσωπο, που τον είχε προσκαλεσμένο στην εκπομπή του, ένας πρωτοκλασάτος δημοσιογράφος της RTL, ο Ολιβιέ Μαζερόλ (Mazerolle). Ο εκπρόσωπος αιφνιδιάστηκε και δήλωσε άγνοια για το περιστατικό, αλλά οι θεατές, ιδίως όσοι ήταν εξοικειωμένοι με τα κοινωνικά μέσα, γέλασαν με την καρδιά τους με το πάθημα του μεγαλοδημοσιογράφου, διότι αναγνώριζαν πολύ καλά τον κυριούλη με το φτυάρι από άλλες φωτογραφίες.

 

Βλέπετε, η φωτογραφία ήταν φωτομοντάζ. Πριν από μερικούς μήνες στη νοτιοδυτική Γαλλία, κάποιοι οικολόγοι πήγαν σε ένα χωριό και έβγαζαν τις ξόβεργες που είχαν στήσει οι ντόπιοι για να πιάνουν πουλιά -αν κατάλαβα καλά. Μόλις τους είδε ο κυριούλης, βγήκε ημίγυμνος από το σπίτι του και τους πήρε στο κυνήγι με το φτυάρι -και εκεί τον έπιασε ο φωτογραφικός φακός. Η φωτογραφία του μπάρμπα με το φτυάρι έγινε διάσημη στη γαλλική μπλογκόσφαιρα, έγινε μιμίδιο που λέμε, και γέμισε ο τόπος με φωτοσοπιές που έδειχναν τον φτυαροφόρο στον πύργο της Πίζας, πλάι στον Ολάντ ή τον Σαρκοζί ή σε σκηνές μάχης από ταινίες εποχής -κάτι ανάλογο δηλαδή με εκείνο που είχε γίνει πέρσι με τον τύπο που πήγε στη συγκέντρωση των μενουμευρωπαίων με το ποτό του και που έδωσε αφορμή για εκατοντάδες φωτοσοπιές.

Αυτά τα μιμίδια δεν περνάνε συνήθως τα σύνορα. Στη Γαλλία δεν ξέρουν τον μπον-βιβέρ διαδηλωτή, κι εμείς αγνοούσαμε τον μπάρμπα με το φτυάρι. Ωστόσο, για τον Γάλλο δημοσιογράφο ήταν χοντρό φάουλ να μην ξέρει τον φτυαροφόρο και επιπλέον να την πατήσει από το φωτομοντάζ και να το χρησιμοποιήσει ως επιχείρημα στην εκπομπή του -δεν ξέρω την πολιτική του τοποθέτηση, αλλά δεν αποκλείω να πίστεψε το φτυαρομοντάζ (και) επειδή ήθελε να το πιστέψει.

Μια άλλη φωτογραφία, που κυκλοφόρησε ευρύτατα και στο διεθνές αλλά και στο ελληνικό διαδίκτυο δείχνει τον πρωθυπουργό του Καναδά να φιλιέται με τον επικεφαλής της αξιωματικής αντιπολίτευσης, σε μια χειρονομία καταδίκης του ομοφοβικού εγκλήματος στο Ορλάντο.

 

Ωστόσο, η φωτογραφία είναι κι αυτή φωτομοντάζ. Βέβαια, και οι δύο πολιτικοί καταδίκασαν το έγκλημα στο Ορλάντο, αλλά δεν φιλήθηκαν.

Όπως διαβάζω στο Snopes, το μοντάζ το έφτιαξε ένα καναδικό σάιτ που ειδικεύεται στις πλαστές ειδήσεις, το World News Daily Report. Οι δυο πολιτικοί τρέφουν έντονη προσωπική αντιπάθεια ο ένας για τον άλλο, κάτι που όξυνε την ειρωνεία (αν και βέβαια μόνο οι Καναδοί το κατάλαβαν αυτό). Εδώ το μοντάζ είναι πιο καλοφτιαγμένο και ξεγέλασε αρκετούς, αν και δεν είδα (ακόμα) να αναπαράγεται από σοβαρούς ελληνικούς ιστότοπους, όπως έχει συμβεί αρκετές φορές. Το βασικό κλειδί για να καταλάβεις τον χόακα είναι η προέλευσή του -ότι δημοσιεύτηκε σε σατιρικόν ιστότοπο. Βέβαια, με τις αλλεπάλληλες αναδημοσιεύσεις ο μίτος χάνεται.

Οι χόακες με το πρωθυπουργικό φιλί και με τον φτυαροφόρο μπάρμπα ήταν καλοπροαίρετοι, αθώοι, έγιναν με βασικό σκοπό την πλάκα. Άλλες φωτοσοπιές (ή φωτοσουπιές) δεν είναι τόσο ανώδυνες. Πριν από καμιά δεκαριά μέρες κυκλοφόρησε στο αμερικάνικο διαδίκτυο η φωτογραφία μιας αιμόφυρτης και μωλωπισμένης νεαρής κοπέλας -μια υποστηρίκτρια του Τραμπ, έλεγε η λεζάντα, που την ξυλοκόπησαν οι απαίσιοι λίμπεραλς (να το πούμε φιλελεύθεροι; θα σκεφτείτε τον Κούλη). Κάποιοι πρόσεξαν ότι το θύμα είχε μάλλον ήρεμο ύφος, ενώ άλλοι κάπου θυμούνταν το πρόσωπό της. Τελικά αποδείχτηκε πως ήταν μια ηθοποιός, που είχε μακιγιαριστεί έτσι για τις ανάγκες ενός γυρίσματος, και μάλιστα είχε η ίδια ανεβάσει, αρχικά, την επίμαχη φωτογραφία στο Τουίτερ.

Τη φωτογραφία της κακοποιημένης υποστηρίκτριας την είδαν πολύ περισσότεροι απ’ όσους είδαν τη διάψευση -και, κυρίως, δεν την είδαν οι ίδιοι. Πολλοί θα έχουν μείνει με την εντύπωση ότι οι Δημοκρατικοί είναι τραμπούκοι.

Σε μια συζήτηση που είχα τις προάλλες με τον δημοσιογράφο Χρήστο Αργύρη για τους ιντερνετικούς μύθους, αναφέρθηκα και σε αυτήν τη φωτογραφία, και έκανα διάκριση ανάμεσα σε μύθους ταχείας επενέργειας, όπως οι φωτοσοπημένες φωτογραφίες, και σε μύθους βραδείας επενέργειας όπως είναι το Λερναίο κείμενο -που είναι πιο εύκολο να το ανασκευάσεις, όσο κι αν αναπαράγεται διαρκώς. Δεν ξέρω αν είναι βάσιμη η διάκριση που έκανα, ίσως όμως έχει μια αξία.

Θα μεταφέρω εδώ εκείνα τα αποσπάσματα της κουβέντας μας που δημοσιεύτηκαν τελικά στο άρθρο του Χρ. Αργύρη, που μπορείτε να το διαβάσετε ολόκληρο εδώ και που έχει πολύ ενδιαφέρον. Στο τέλος θα σχολιάσω τον τίτλο του άρθρου.

Με αφορμή τη δήθεν πρόθεση του υπουργού Παιδείας να καταργήσει κάποια από τα φωνήεντα του αλφαβήτου, κάνουμε ένα μικρό γκάλοπ για να δούμε τι απέμεινε από την «είδηση» στη μνήμη του κόσμου. Ζητούμε, επίσης, από δύο ανθρώπους που ξεσκεπάζουν τις ψεύτικες ειδήσεις στο διαδίκτυο να μας ξεναγήσουν στο online βασίλειο του ψεύδους.

(…)

«Σαφώς υπάρχει ψυχολογική προδιάθεση όσον αφορά το τι θέλεις να πιστέψεις», μας λέει ο Νίκος Σαραντάκος, συγγραφέας και μεταφραστής, ο οποίος στο προσωπικό του ιστολόγιο καταπιάνεται συχνά με γλωσσικούς μύθους. «Όταν δεν θέλεις, πιο δύσκολα πιστεύεις κάτι. Και το ζήτημα δεν έχει να κάνει με τη μόρφωση του αναγνώστη. Τους γλωσσικούς και τους άλλους μύθους τους αναπαράγουν όχι απλώς μορφωμένοι άνθρωποι, αλλά άνθρωποι με 10 διδακτορικά που λέει ο λόγος. Γιατί έχουν να κάνουν με πράγματα που είναι αρεστά στον καταναλωτή. Όπως λέει και ο Σαββόπουλος, “ήταν όλα μια ψευτιά, μα ακούγονταν ευχάριστα στο αυτί μας”. Δηλαδή όταν κάποιος διηγείται ευχάριστους μύθους, έχουμε πολύ λιγότερο την τάση να τους περνάμε από τη βάσανο του ελέγχου».

(Αυτό το «από τη βάσανο του ελέγχου», δεν θυμάμαι αν το είπα ακριβώς έτσι, αλλά τώρα που το βλέπω γραμμένο μου φαίνεται οριακό, ίσως και λάθος. Η βάσανος δεν είναι βέβαια το βάσανο, αλλά ο έλεγχος. Να έλεγα «τη βάσανο της κριτικής» θα έστεκε. Είπαμε, προφορικός λόγος).

«Ο κίνδυνος κρύβεται στην αμεσότητα που προσφέρει το μέσο, σε αυτά που λέμε viral η ιότροπα», λέει ο Νίκος Σαραντάκος. «Αν μια είδηση κερδίσει την περιέργεια μπορεί να κάνει εύκολα 1 εκατομμύριο αναδημοσιεύσεις».

Το πρόβλημα όμως είναι ότι η ανασκευή της δεν θα γίνει ποτέ viral.

(…)

Όταν κάποιο ψέμα, όπως το παραπάνω, διαβάζεται γρήγορα από πολλούς, κατατάσσεται στους μύθους γρήγορης επενέργειας, όπως αναφέρει ο κύριος Σαραντάκος. «Μέχρι να το ανασκευάσεις, έχει ήδη κάνει αρκετή ζημιά». Στον αντίποδα, οι μύθοι βραδείας επενέργειας, ανακυκλώνονται για χρόνια και μπορεί κανείς να τους αντιμετωπίσει πιο εύκολα με επιχειρήματα. Τέτοιου είδους μύθος είναι το Λερναίο Kείμενο, όπως το ονόμασε ο συνομιλητής μας που το έχει αντικρούσει. Σύμφωνα με αυτό, «υπάρχει κάποιο πρόγραμμα εκμάθησης ελληνικών ονόματι Hellenic Quest που το παρήγαγε η Apple και το διαφημίζει το CNN, ότι η ελληνική είναι η μοναδική “νοηματική γλώσσα” με 70 εκατομμύρια λεκτικούς τύπους και ότι οι υπολογιστές του μέλλοντος θα επικοινωνούν στα αρχαία ελληνικά».

Οι μύθοι που προωθούν εθνικιστικές θέσεις αφορούν συχνά την ανωτερότητα της ελληνικής γλώσσας και είναι ιδιαίτερα ευφάνταστοι. «Είναι γνωστό, για παράδειγμα», λέει ο κύριος Σαραντάκος, «ότι η ακουστική της Επιδαύρου είναι τέτοιας μορφής, ώστε όπου και να κάθεσαι ακούς καλά. Το καινούργιο που σερβίρεται, όμως, είναι ότι αυτό γίνεται μόνο με την ελληνική γλώσσα. Γιατί τα ελληνικά “έχουν μαθηματική δομή που κάνουν συντονισμό”, κλπ, κλπ… Επιστημονικοφανή επιχειρήματα, για να μπερδευτείς. Πέρα από το ότι είναι παράλογο αυτό, από τα πράγματα καταδεικνύεται αναληθές, γιατί στην Επίδαυρο έχουν ανεβεί παραστάσεις σε ξένες γλώσσες και δεν διαπιστώθηκε καμία πτώση της έντασης ή της πρόσληψης του ήχου».

(…)

Οι ψεύτικες ειδήσεις φυσικά συνδέονται με την επικαιρότητα και για αυτό όσες αφορούν το προσφυγικό είναι αυξημένες τους τελευταίους μήνες. «Παίρνουν ένα υπαρκτό έγκλημα από κάποιον μετανάστη και το ανακυκλώνουν σε διάφορες παραλλαγές», λέει ο Θοδωρής Δανιηλίδης. «Και προωθούν, υποδαυλίζουν, συντηρούν το μίσος», τονίζει ο κύριος Σαραντάκος. «Όπως το δημοσίευμα του Στόχου που είχε φωτογραφία μιας σουηδέζας φιλάθλου και ισχυριζόταν ότι πήγε στην Ειδομένη και τη βίαζαν οι πεινασμένοι μετανάστες». Και συμπληρώνει, ότι οι απλουστεύσεις βοηθούν τη διάδοση των πιο αισχρών ψεμάτων, ενώ το ίδιο το μέσο από τη μία φέρνει σε επαφή ανθρώπους με κοινά ενδιαφέροντα κι από την άλλη δίνει τη δυνατότητα σε όσους μοιράζονται απαράδεκτες ιδέες να συναναστραφούν μεταξύ τους χωρίς να ντρέπονται».

(..)

Ένα παράκουσμα, από το Ρεμπέτικο του Ξαρχάκου έγινε αφορμή για ένα άλλο αστείο hoax, όπως αφηγείται ο Νίκος Σαραντάκος: «το τραγούδι λέει “με βιολί σαντουροβιόλι θα χορέψουν οι Διάβολοι”. Αυτό το “σαντουροβιόλι”, πολύς κόσμος το ακούει λάθος και νομίζει ότι είναι Ροβιόλης ο βιολιστής.

Κάποιοι τύποι, λοιπόν, κάθισαν κι έγραψαν στην ελληνική Βικιπαίδεια ολόκληρο άρθρο για τον μεγάλο βιολιστή Τζανμπατίστα Ροβιόλι (υπάρχει εδώ). Άρθρο καταπληκτικό. Όλο ανύπαρκτο, με συνθέσεις, βιογραφία και τα λοιπά. Δυστυχώς το έβαλαν στη Βικιπαίδεια και δεν μπορούσε να μένει εκεί και να πλήττει το κύρος της. Με μεγάλο πόνο ψυχής, ζήτησα να βγει. Το έκανα σαν να σκοτώνω το παιδί μου.

Στο άρθρο αυτό, λοιπόν, ο αρχισυντάκτης επέλεξε να βάλει τον πιασάρικο τίτλο: «Νέο σοκ με Φίλη. Αχρείαστα στο αλφάβητο τα ξ και ψ». Ο τίτλος είναι πολύ έξυπνος, διότι παραπέμπει σε μια από τις κατηγορίες που εξαπέλυαν οι σαλεμένοι της Φωνηεντιάδας το 2013, αλλά είναι και επικίνδυνος, διότι, παρόλο που αμέσως από την εισαγωγή δηλώνεται καθαρά ότι το άρθρο εξετάζει τις ψεύτικες ειδήσεις, υπάρχουν πολλοί που διαβάζουν μόνο τους τίτλους -οπότε, αθέλητα, το άρθρο που κατάγγελνε τους χόακες κινδύνευε να μετατραπεί το ίδιο σε χόακα!

Τελικά, ο τίτλος τροποποιήθηκε σε «Νέο σοκ με Φίλη. Αχρείαστα στο αλφάβητο τα ξ και ψ (και να γιατί στο ίντερνετ θριαμβεύει το πσέμα)». Προσέξτε τη γραφή «πσέμα» που δεν εξυπηρετεί μόνο την υποτιθέμενη κατάργηση του ψ αλλά εκφράζει μια γενικότερη ιντερνετική τάση στην ορθογραφία (π.χ. πσόφος, πχιότητα, αίλυνες κτλ.)  που αξίζει ιδιαίτερο άρθρο.

Σταματάω εδώ, διότι είπα πολλά.

Ή μάλλον, να βάλω ως επίλογο το ηχητικό αρχείο μιας εκπομπής της ΕΡΑ1 στην οποία ήμουν καλεσμένος την περασμένη Δευτέρα, μια και αναφερθήκαμε και στους μύθους (αν και δεν ήταν αυτό το βασικό θέμα της συνομιλίας). Συμμετείχα λοιπόν στην εκπομπή Athens Calling του Περικλή Βασιλόπουλου, στο ραδιόφωνο της ΕΡΑ1, στις 6.6.2016. Στη συζήτηση συμμετείχε και ο Νίκος Μιχαλίτσης. Δεν μπόρεσα να απομονώσω το κομμάτι που είναι η δική μου παρέμβαση, οπότε βάζω το αρχείο ολόκληρης της εκπομπής, για να το κατεβάσετε από εδώ ή να το ακούσετε εδώ:  https://sarantakos.wordpress.com/2016/06/17/hoax-2/