Οι περισσότεροι από εμάς πάντα σαστίζαμε τραγουδώντας παραμονή πρωτοχρονιάς τα κάλαντα. Δεν έβγαινε κανένα νόημα. Και ο Άγιος Βασίλης, αναρωτιόμασταν συχνά, γιατί «δεν μας καταδέχεται»; Τελικά όμως, δεν είναι ο Άγιος Βασίλης αυτός που δεν μας καταδέχεται αλλά η αρχοντοπούλα, το ερωτευμένο παλικάρι!
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα κάλαντα της πρωτοχρονιάς ως προς το περιεχόμενο και την προέλευσή τους. Στο τραγούδι που ακούγεται μέχρι και σήμερα στις γειτονιές και από σπίτι σε σπίτι, είναι ενσωματωμένα τουλάχιστον τέσσερα «Άσματα Αγερμού» που έχουν τις ρίζες τους στη βυζαντινή εποχή. Για αυτό και στα «καλαντίσματα» της πρωτοχρονιάς οι στίχοι δεν δένουν απόλυτα μεταξύ τους.
Τι θα πει λοιπόν «Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά, ψηλή μου δεντρολιβανιά»; Ή «χαρτί και καλαμάρι, δες κι εμέ το παλικάρι»; Πίσω από αυτούς τους ακατανόητους στίχους βρίσκεται μια ενδιαφέρουσα και χαριτωμένη ερωτική ιστορία. Την εποχή του Μεσαίωνα, ειδικότερα δε από τον 13ο αιώνα, τότε που συναντούσαμε τους «Καντάδες» και οι νέοι των χαμηλότερων κοινωνικών τάξεων δεν επιτρέπονταν να πλησιάζουν και να συζητούν με τις αριστοκράτισσες, αρχοντοπούλες, ένας νέος ερωτευμένος με πολύ ευρηματικό τρόπο «πέρασε» το μήνυμα στην αγαπημένη του. Ο τολμηρός νέος ενώ έψαλλε τα Κάλαντα, ίσως στο προπύργιο του αρχοντικού, κολάκευε με ωραίες εκφράσεις την αρχοντοπούλα που ήταν κρυμμένη και άκουγε από «τα ψηλά τα παραθύρια».
Τραγουδάει λοιπόν σε ένα στίχο τα κάλαντα και στον επόμενο απευθύνεται στην αγαπημένη του αρχοντοπούλα την οποία αποκαλεί ζαχαροκάντιο (κάντιο = ελληνική μεσαιωνική λέξη κάνδιον – ιταλ. Candi ‹ αραβ. kandi ‹ ινδ. kand = ζαχαροκάλαμο), δηλαδή φτιαγμένη από ζάχαρη (γλυκιά μου) και την παρακαλεί να του ρίξει μια ματιά.
Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά ψιλή μου δεντρολιβανιά
Κι αρχή καλός μας χρόνος εκκλησιά με τ” άγιο θόλος
Άγιος Βασίλης έρχεται και δε μας καταδέχεται
από την Καισαρεία συ σ” αρχόντισσα κυρία
Κι αρχή καλός μας χρόνος εκκλησιά με τ” άγιο θόλος
Άγιος Βασίλης έρχεται και δε μας καταδέχεται
από την Καισαρεία συ σ” αρχόντισσα κυρία
Βαστάει πένα και χαρτί Ζαχαροκάντιο ζυμωτή
Χαρτί χαρτί και καλαμάρι δες και με το παλικάρι
Χαρτί χαρτί και καλαμάρι δες και με το παλικάρι
Όσον αφορά στις υπόλοιπες ενότητες, η πρώτη είναι μια τυπική ευχή να είναι καλή η Πρωτομηνιά και η είσοδος του Νέου Έτους.
Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά κι αρχή καλός μας χρόνος.
Η επόμενη ενότητα προέρχεται από την Λόγια Παράδοση. Κάποιος ιερέας δίδαξε στους μαθητές του την μεγάλη «Δεσποτική Εορτή» της «Περιτομής του Χριστού». Ο Χριστός με το Αιγυπτιακό – Σημιτικό Έθιμο της Περιτομής οκτώ ημέρες μετά την γέννησή του «βγαίνει να γνωρίσει τον κόσμο και γίνεται αποδεκτός από τους συμπατριώτες του»:
Αρχή που βγήκεν ο Χριστός
Άγιος και Πνευματικός
στην γήν να περπατήσει
και να μας καλοκαρδίσει
Άγιος και Πνευματικός
στην γήν να περπατήσει
και να μας καλοκαρδίσει
Η τρίτη ενότητα αναφέρεται στην μνήμη του Μεγάλου Βασιλείου και στην προσπάθειά του να μορφωθούν οι πληθυσμοί της Μ. Ασίας τον 10ο αι. μΧ. Έτσι, προβάλλεται ως φορέας της παιδείας που προτρέπει τους γονείς να μορφώνουν τα παιδιά τους.
Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία
Βαστάει πέννα και χαρτί
χαρτί και καλαμάρι
Βαστάει πέννα και χαρτί
χαρτί και καλαμάρι
Το καλαμάρι έγραφε
και το χαρτί ομίλει
και το χαρτί ομίλει
Δεν γνωρίζω αν αυτή η γλωσσολογική και νοηματική επεξήγηση των στίχων των καλάντων είναι απολύτως δόκιμη. Υπάρχουν πολλές θεωρίες οι οποίες βασίζονται κυρίως στην ιστορική προέλευση των «καλαντισμάτων». Αυτό όμως αποτελεί μια άλλη αφήγηση. Και όπως και να έχει, μια κρυφή ιστορία αγάπης που τραγουδιέται ως τις μέρες μας, είναι σίγουρα πολύ πιο ενδιαφέρουσα και ελκυστική ως προσέγγιση!
