Του Κώστα Ζαχαριάδη*
Από τα μέσα Απρίλη 2014 η επιδημία του ιού του Έμπολα έπληξε τους πληθυσμούς των πιο φτωχών χωρών της Δυτικής Αφρικής. Η εξάπλωση της επιδημίας, η βαρύτητα των συμπτωμάτων και η τελική έκβασή της, καθορίζονται όχι τόσο, από τα επιδημιολογικά χαρακτηριστικά της νόσου, όσο από τις καταστροφικές κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες που επικρατούν στις χώρες αυτές, των οποίων τα συστήματα υγείας είναι τραγικά ελλιπή. Αιώνες εκμετάλλευσης από τις χώρες του Βορρά έχουν εμποδίσει τα περισσότερα κράτη της Αφρικής να δημιουργήσουν εκείνες τις συνθήκες δημόσιας υγείας και τις υποδομές που θα περιόριζαν την εξάπλωση του ιού.
Ο ιός «ζει» φυσιολογικά στα ζώα κυρίως στην Υποσαχάρια Αφρική. Το 1976 καταγράφηκαν τα δύο πρώτα κρούσματα του ιού. Ο ιός του αιμοραγικού πυρετού Έμπολα, αποκαλείτο αρχικά ιός του Ζαΐρ παίρνοντας το όνομά του από τη χώρα που σήμερα ονομάζεται Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Οι νυχτερίδες είναι η φυσική πηγή του ιού καθώς μπορούν να τον μεταφέρουν χωρίς να νοσήσουν από αυτόν.
Οι άνθρωποι δύναται να μολυνθούν με την κατανάλωση κρέατος νυχτερίδας ή μέσω των περιττωμάτων της. Στη συνέχεια ο ιός μπορεί να μεταδοθεί από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω του αίματος, του σάλιου και άλλων σωματικών υγρών. Τα συμπτώματα του Έμπολα και ο υψηλός δείκτης θνησιμότητας είναι τα στοιχεία που τον έχουν κάνει πρώτη είδηση ακόμη και σε σειρά μέσων ενημέρωσης που δεν ασχολούνται με ζητήματα υγείας. Οι χώρες που επηρεάζονται από το τρέχον ξέσπασμα του ιού είναι φτωχές, τα υγειονομικά συστήματα τους είναι απολύτως ανεπαρκή και οι παραδοσιακές -υπαγορευμένες συνθήκες υγιεινής δεν είναι κατάλληλες για να σταματήσουν την μόλυνση.
Οι άνθρωποι δύναται να μολυνθούν με την κατανάλωση κρέατος νυχτερίδας ή μέσω των περιττωμάτων της. Στη συνέχεια ο ιός μπορεί να μεταδοθεί από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω του αίματος, του σάλιου και άλλων σωματικών υγρών. Τα συμπτώματα του Έμπολα και ο υψηλός δείκτης θνησιμότητας είναι τα στοιχεία που τον έχουν κάνει πρώτη είδηση ακόμη και σε σειρά μέσων ενημέρωσης που δεν ασχολούνται με ζητήματα υγείας. Οι χώρες που επηρεάζονται από το τρέχον ξέσπασμα του ιού είναι φτωχές, τα υγειονομικά συστήματα τους είναι απολύτως ανεπαρκή και οι παραδοσιακές -υπαγορευμένες συνθήκες υγιεινής δεν είναι κατάλληλες για να σταματήσουν την μόλυνση.
Χώρες όπως η Γουινέα, η Sierra Leone, και η Λιβερία δεν έχουν ούτε τους πόρους αλλά ούτε και την εμπειρία να λάβουν μέτρα αντιμετώπισης της νόσου. Απλουστευτικά, κάθε άνθρωπος που είναι ένας πιθανός μεταφορέας πρέπει να είναι σε καραντίνα και να μην έχει καμία επαφή με άλλους ενώ πρέπει να κάνει εξετάσεις αίματος. Τα προβλήματα δυστυχώς δεν τελειώνουν μόνο στο επίπεδο της υγειονομικής περίθαλψης. Η επιδημία διαδίδει τον πανικό, το φόβο και τη ρατσιστική βία, πτυχές με έντονη κοινωνική αντανάκλαση που δεν σχετίζονται με την ασθένεια καθαυτή. Άρα ο Έμπολα διαφοροποιεί το πλέγμα των κοινωνικών σχέσεων και συμπεριφορών σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ο Έμπολα κατορθώνει να εισέλθει στη Δύση από ταξιδιώτες που ταξιδεύουν αεροπορικώς. Το γεγονός ότι στις ΗΠΑ και την Ισπανία, οι εργαζόμενοι στον ιατρικό κλάδο που παρείχαν φροντίδα στους πάσχοντες από Έμπολα, παρά τη γνώση τους για το τι είχαν να αντιμετωπίσουν δεν τα αντιμετώπισαν σωστά, είναι άκρως ανησυχητικό.
Αν και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει χαρακτηρίσει την επιδημία του Έμπολα ως γεγονός έκτακτης ανάγκης διεθνούς εμβέλειας για τη δημόσια Υγεία που απαιτεί την άμεση κινητοποίηση όλων, παρατηρείται καθυστέρηση και αναποτελεσματικότητα συντονισμένης αντίδρασης και στρατηγικής από τη διεθνή κοινότητα. Η κρίση αυτή καταδεικνύει τα όρια του αγοραίας λογικής στο χώρο της υγείας. Σε έναν κόσμο όπου η πρωτοβουλία για την έρευνα για νέα φάρμακα ανήκει αποκλειστικά σχεδόν σε πολυεθνικούς κολοσσούς που λειτουργούν στη βάση του βραχυπρόθεσμου οικονομικού κέρδους, είναι αδύνατο να παραχθεί μια φαρμακευτική θεραπεία για ανθρώπους και κοινωνίες που αδυνατούν να καταβάλλουν το αντίτιμό της.
Η εξάπλωση όμως μιας γενικευμένης πανδημίας στις χώρες της Αφρικής θα έχει τραγικές κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες για την Αφρική αλλά και για όλο τον πλανήτη. Για αυτό είναι καθήκον της διεθνούς κοινότητας να υλοποιήσει άμεσα μια αποτελεσματική εκστρατεία ανθρωπιστικής, υγειονομικής αλλά και οικονομικής βοήθειας προς τις πληττόμενες χώρες.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, έστω και καθυστερημένα, οφείλει να λάβει δραστικά μέτρα με σκοπό την εξεύρεση πόρων, την κινητοποίηση της Ιατρικής κοινότητας και την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας. Πρέπει επίσης, να φροντίσει ώστε η αυτονόητη λήψη μέτρων προστασίας της δημόσιας υγείας να μην εκτραπεί σε πρακτικές που στιγματίζουν και στοχοποιούν τους μετανάστες από την Αφρική.
Η Ελλάδα, με τη σειρά της, οφείλει να σχεδιάσει τη στρατηγική της για την αντιμετώπιση ενδεχόμενων κρουσμάτων Έμπολα. Είναι γεγονός ότι η χαώδης διαφορά τόσο στις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες όσο και στην οργάνωση και στον εξοπλισμό των συστημάτων υγείας, καθιστούν δυσκολότερη την εξάπλωση της επιδημίας και της ανθρωπιστικής τραγωδίας στις Ευρωπαϊκές χώρες. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κατατάσσει την Ελλάδα στις χώρες που διατρέχουν πολύ μικρό κίνδυνο για την εξάπλωση της επιδημίας. Παρόλα αυτά, οι υγειονομικές υπηρεσίες πρέπει να βρίσκονται σε εγρήγορση για να αντιμετωπίσουν έστω και το παραμικρό κρούσμα.
Η μάχη με την επιδημία είναι δύσκολη και δαπανηρή. Η Παγκόσμια Τράπεζα υποστηρίζει ότι το χειρότερο σενάριο είναι αυτό στο οποίο η οικονομική ζημία πέρα από την συνταρακτική ανθρωπιστική κρίση και πόνο από την επιδημία θα μπορούσε να φθάσει σε 33 δισεκατομμύρια δολάρια. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι σε οποιαδήποτε τέτοια επιδημία, το πραγματικό κόστος προέρχεται όχι από τη θεραπεία, αλλά από τη μεταχείριση των συνεπειών του ανθρώπινου φόβου. Πόσο διαφορετικά θα ήταν αν η ανθρωπότητα είχε επενδύσει στην πρόληψη;
Ένα ζήτημα που πρέπει να απασχολήσει την διεθνή κοινότητα, ανεξάρτητα αν αυτό συνδέεται με το ξέσπασμα της επιδημίας, είναι το γεγονός ότι σε πολλές χώρες της Δυτικής Αφρικής δεν ισχύει η Σύμβαση για τα Βιολογικά Όπλα στην οποία οι ΗΠΑ και άλλες χώρες είναι μέλη. Πολλές χώρες χρησιμοποιούν τη Δυτική Αφρική σαν offshore για να εφαρμόσουν εκεί τις πρακτικές πειραματισμού βιολογικού πολέμου. Ποιος μπορεί και πως με ασφάλεια να αποκλείσει την πιθανότητα ο ιός της τρέχουσας πανδημίας προήλθε από τα εργαστήρια βιοπολέμου στη Δυτική Αφρική;
*Ο Κώστας Ζαχαριάδης είναι βιολόγος με μεταπτυχιακό περιβάλλον και δημόσια υγεία
