του Σαράντου Θεοδωρόπουλου*
Με αφορμή τη συζήτηση για την επανασύσταση της Διακομματικής Επιτροπής της Βουλής για τις Γερμανικές Οφειλές, έχει ξεσπάσει ένας επικοινωνιακός πόλεμος. Το κέντρο της αντιπαράθεσης είναι η κατάσχεση του Ινστιτούτου Γκαίτε. Το θέμα αυτό ανακινείται εκ του μη όντος. Το ζήτημα είναι υποθετικό, πρωθύστερο και το θέμα, όπως τίθεται, υποβολιμιαίο.
Με αφορμή τη συζήτηση για την επανασύσταση της Διακομματικής Επιτροπής της Βουλής για τις Γερμανικές Οφειλές, έχει ξεσπάσει ένας επικοινωνιακός πόλεμος. Το κέντρο της αντιπαράθεσης είναι η κατάσχεση του Ινστιτούτου Γκαίτε. Το θέμα αυτό ανακινείται εκ του μη όντος. Το ζήτημα είναι υποθετικό, πρωθύστερο και το θέμα, όπως τίθεται, υποβολιμιαίο.
Για να φτάσουμε στην κατάσχεση του Ινστιτούτου Γκαίτε, πρέπει να προηγηθεί η έκδοση απογράφου, να δώσει ο υπουργός Δικαιοσύνης την άδεια κατά το άρθρο 923 Κ.Πολ.Δ. για την αναγκαστική εκτέλεση, να επιδοθεί στο Γερμανικό Δημόσιο επιταγή για εκούσια συμμόρφωση στη δικαστική απόφαση παρά πόδας του απογράφου εξ απογράφου και μετά, αν το Γερμανικό Δημόσιο δεν συμμορφωθεί και δεν τακτοποιήσει την οφειλή του, να επιδιώξουν οι δανειστές του, οι χαροκαμένοι που γλίτωσαν από τη σφαγή του Διστόμου και οι συγγενείς των σφαγιασθέντων την ικανοποίησή τους με τη ρευστοποίηση περιουσιακών στοιχείων του Γερμανικού Δημοσίου. Το Γερμανικό Δημόσιο δεν είναι ιδιοκτήτης μόνο του Ινστιτούτου Γκαίτε, ούτε και το Ινστιτούτο Γκαίτε κατάσχεται για πρώτη φορά.
Στις 11.10.1949 δημοσιεύεται το νομοθετικό διάταγμα 1138/1949 (ΦΕΚ Α' 257) «Περί εχθρικών περιουσιών», με το οποίο ρυθμίζεται η τύχη των δεσμευμένων γερμανικών περιουσιακών στοιχείων ιδιωτών και του Γερμανικού Δημοσίου, που είχαν αποτιμηθεί στο τέλος του 1947, κατόπιν αιτήματος του ΙΑRA σε 2,4 εκατ. δολάρια 1938. Η ακίνητη περιουσία θα έπρεπε να τεθεί σε αναγκαστική διαχείριση και να δημοπρατηθεί. Μέσα στις περιουσίες αυτές ήταν το γερμανικό σχολείο Αθηνών, η έδρα της γερμανικής ευαγγελικής κοινότητας, τα κτήρια του γερμανικού αρχαιολογικού ινστιτούτου, η κατοικία του πρώην Γερμανού πρέσβη, αλλά και το κτήριο που στεγάζει σήμερα το Ινστιτούτο Γκαίτε.
Το 1950 αποκαθίστανται οι ελληνογερμανικές διπλωματικές σχέσεις. Θα ξαναρχίσει να λειτουργεί το Προξενείο του Μονάχου, ενώ το 1951 η Γερμανική Αποστολή αναβαθμίζεται σε πρεσβεία. Για τον πρώτο Γερμανό πρεσβευτή Γκέρχαρντ φον Γκρούντχερ υπήρχαν υπόνοιες πως είχε συμμετάσχει στην τελική λύση των Εβραίων στην κατεχόμενη Δανία.
Μετά την αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων, ο αναπληρωτής Έλληνας πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου επισκέπτεται επισήμως τη Δυτική Γερμανία, τον Οκτώβριο του 1950. Η επίσκεψη πραγματοποιήθηκε υπό τη σκιά γενικότερων οικονομικών επαφών και εξυπηρετούσε κυρίως τον στόχο της Ελλάδας να ξανακερδίσουν τα ελληνικά καπνά την παραδοσιακή τους θέση στη γερμανική αγορά. Λόγω της μεγάλης σημασίας της εξαγωγής καπνού για την ελληνική οικονομία, η ελληνική κυβέρνηση στήριζε στη συμφωνία (Tabakabkommen) της 26ης Οκτωβρίου 1950 και στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας μεγάλες προσδοκίες και ελπίδες.
Αμέσως μετά την επιστροφή του Παπανδρέου, δημοσιεύεται ο Α.Ν. 1530/29.10.1950 (ΦΕΚ Α' 247) «Περί τροποποιήσεως, συμπληρώσεως και καταργήσεως ενίων διατάξεων του Ν.Δ. 1138/1949 περί εχθρικών περιουσιών» και διακόπτεται η διαδικασία εκποίησης των γερμανικών περιουσιών.
Μετά την υλοποίηση του Δόγματος Τρούμαν και του Σχεδίου Μάρσαλ, η διεκδίκηση κράτησε χαμηλούς τόνους. Με την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου, οι δυτικές μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν να αποκαταστήσουν τη Δυτική Γερμάνια ως κυρίαρχο κράτος και πρόχωμα κατά της Σοβιετικής Ένωσης. Επίσης, φοβούμενες πως οι αποζημιώσεις θα αποσταθεροποιούσαν τη γερμανική οικονομία, αποφάσισαν να διακόψουν το έργο της Διασυμμαχικής Υπηρεσίας Αποζημιώσεων. Επεφύλαξαν βελούδινη αντιμετώπιση στην ηττημένη Γερμανία, που η Δυτική Γερμανία, υπό το πρόσχημα του "εξ ανατολών κινδύνου - ΕΣΣΔ" στο αγαπημένο παιδί των ΗΠΑ στην Ευρώπη και μέσα από πακτωλό βοήθειας αναπτύχθηκε ταχύτατα και σε έξι χρόνια (1951) αποτέλεσε βασικό - ηγετικό μέλος της ΕΚΑΧ και το 1957 της ΕΟΚ. Η Γερμανία δεν μπορεί, όμως, να γίνει το κράτος που επιθυμούν οι Αμερικανοί προκειμένου να χαλιναγωγήσουν τον συνασπισμό των Ανατολικών Κρατών. Πάνω από 2.000.000 Γερμανοί είναι άνεργοι, ενώ η χώρα έχει χρέος, λόγω των προπολεμικών της χρεών και των επανορθώσεων, άνω του δεκαπενταπλασίου του ΑΕΠ της.
Στην Ελλάδα ψηφίζεται ο Νόμος 2023/3.3.1952 (ΦΕΚ Α61) «Περί της λήξεως της μετά της Γερμανίας εμπολέμου καταστάσεως» με ισχύ από 30.6.1951, «υπό την επιφύλαξη της διά της συναφθησομένης συνθήκης ειρήνης, ρυθμίσεως των εκ του πολέμου προκυψάντων ζητημάτων και υφισταμένων διαφορών» - οι διαφορές αυτές αφορούν και τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ελλάδα γίνεται η πρώτη από τις δυτικές χώρες που έθεσαν τέλος στην εμπόλεμη κατάσταση με τη Γερμανία. Η Γερμανία, η Μ. Βρετανία και οι ΗΠΑ θέτουν τέλος στην εμπόλεμη κατάσταση εννέα ημέρες αργότερα, στις 9 Ιουλίου 1951.
Στο τέλος του 1952 η συμμετοχή της Γερμανίας στις ελληνικές εξαγωγές θα φτάσει το 12,13%.
27.2.1953: Συμφωνία του Λονδίνου «Περί των εξωτερικών γερμανικών χρεών», η οποία κυρώθηκε εκ μέρους της Ελλάδας με τον Νόμο 3480, ΦΕΚ Α6-7.1.1956. Αναφέρεται σε θέματα και των δύο παγκοσμίων πολέμων. Με τη συμφωνία αυτή κουρεύεται κατά 50% το προπολεμικό και μεταπολεμικό δημόσιο χρέος της Γερμανίας, ενώ παράλληλα το ζήτημα των επανορθώσεων παραπέμπεται για επίλυση μετά τη σύναψη συνθήκης ειρήνης της Γερμανίας.
***
Στις 28 Οκτ. 1953 το βασιλικό ζεύγος Φρειδερίκης - Παύλου επισκέπτεται τις ΗΠΑ, καλεσμένο και φιλοξενούμενο του προέδρου Αϊζενχάουερ για έναν μήνα. Ο Παύλος θα δηλώσει ότι ο «αγώνας κατά των συμμοριτών (bandenkrieg) στοίχισε στην Ελλάδα περισσότερα θύματα σε σχέση με τα θύματα της Κατοχής". Οι Γερμανοί διοχετεύουν ενθουσιασμένοι στον διεθνή Τύπο τις δηλώσεις.
Στις 11 Νοεμβρίου 1953 υπογράφηκε το ελληνογερμανικό σύμφωνο Μαρκεζίνη - Έρχαρτ για οικονομική συνεργασία. Η συμφωνία αυτή έδειχνε την ασυνήθιστα ισχυρή επιρροή της πολιτικής σε αποφάσεις σχετικές με την οικονομία και το εμπόριο. Με το Σύμφωνο του 1953 άρχισαν γερμανικές εταιρείες (Krupp, Siemens, Stahlunion Export κ.ά.) να συμμετέχουν στην ανοικοδόμηση της ελληνικής οικονομίας (εκμετάλλευση κοιτασμάτων λιγνίτη στην Πτολεμαΐδα, δημιουργία διϋλιστηρίων πετρελαίου κ.λπ.).
Η νέα εποχή στις ελληνογερμανικές σχέσεις θα εμπεδωθεί τον Μάρτιο του 1954, οπότε ο καγκελάριος Αντενάουερ επισκέπτεται την Ελλάδα. Ξεσπά το πρώτο σκάνδαλο Siemens στην Ελλάδα. Ο Παπάγος αποπέμπει τον Μαρκεζίνη, αφήνοντας να διαρρεύσουν επιστολές σύμφωνα με τις οποίες ο Μαρκεζίνης είχε δεσμεύσει υπέρμετρα το Ελληνικό Δημόσιο.
Με το Ν.Δ. 2912/21.6.1954 (ΦΕΚ Α' 154) διατάζεται η χωρίς κανένα αντάλλαγμα απόδοση των εχθρικών περιουσιών στο Γερμανικό Δημόσιο που ανήκαν: α) στο γερμανικό κράτος και χρησιμοποιούνταν για τις ανάγκες διπλωματικών ή προξενικών αποστολών, β) σε θρησκευτικά ιδρύματα ή ιδιωτικά φιλανθρωπικά ιδρύματα και χρησιμοποιούνταν για την εξυπηρέτηση θρησκευτικών ή φιλανθρωπικών σκοπών, γ) σε φυσικά πρόσωπα που διέμεναν στην Ελλάδα προ της 6.4.1941 και μέχρι την έναρξη ισχύος του νόμου ή που επαναπατρίστηκαν στην Ελλάδα μέχρι τις 30.6.1951 (λήξη της εμπολέμου κατάστασης).
Μετά την ψήφιση του νόμου, ο Παπάγος ανταποδίδει την επίσκεψη Αντενάουερ. Επισκέπτεται τη Γερμανία (30 Ιουνίου - 5 Ιουλίου 1954) και φωτογραφίζεται με τον Αντενάουερ σε κρουαζιέρα στον Ρήνο.
***
Το ζήτημα των γερμανικών περιουσιών στην Ελλάδα παραμένει φλέγον. Έτσι, στις 18.7.1955 δημοσιεύεται ο Ν. 3309 (ΦΕΚ Α' 190) «Περί ερμηνείας, τροποποιήσεως και συμπληρώσεως ενίων διατάξεων του Ν.Δ. 1138/1949 'περί των εχθρικών περιουσιών' του Α.Ν. 1530/1950 'περί συμπληρώσεως, τροποποιήσεως και καταργήσεως ενίων διατάξεων του Ν.Δ. 1138/1949 κ.λπ.' και του Ν.Δ. 2912 1954 'περί ρυθμίσεως ορισμένων ζητημάτων αφορώντων την τύχην και διάθεσιν των τέως γερμανικών περιουσιών εν Ελλάδι'". Με τον νόμο αυτό δινόταν το δικαίωμα στο Γερμανικό Δημόσιο να εξαγοράσει πρώην εχθρικές περιουσίες, ακόμη κι αν δεν ήταν προηγουμένως ιδιοκτήτης ή δικαιούχος. Με φωτογραφικές διατάξεις θεσπίζεται η δυνατότητα να προτιμηθεί η γερμανική κυβέρνηση στα ακίνητα: α) της οδού Ομήρου 14-16 των Αθηνών, που σήμερα στεγάζει το Ινστιτούτο Γκαίτε, β) της οδού Βασ. Όλγας 84 της Θεσσαλονίκης, πρώην κτήριο της Γερμανικής Σχολής Θεσσαλονίκης, γ) της οδού Περικλέους 2α της Θεσσαλονίκης που στέγαζε τη Γερμανική Κοινότητα Θεσσαλονίκης. Επίσης, θεσπίζεται η δυνατότητα, με το άρθρο 4 του νόμου αυτού, αντί εξαγοράς, το Ελληνικό Δημόσιο να μπορεί να μεταβιβάσει στο Γερμανικό άλλα ακίνητα. Δεν θα λείψουν τα σκάνδαλα και οι φωτογραφικές διατάξεις. Με την παρ. 2 του άρθρου 4 του ιδίου νόμου μεταβιβάζεται στο Γερμανικό Δημόσιο έκταση 2.726 τ.μ. επί της οδού Σίνα και Σγούρου, απέναντι από τη Γερμανική Εκκλησία, η οποία είχε κηρυχθεί αναδασωτέα. Από της μεταβιβάσεως αίρεται η αναδάσωση.
Στις 17 Μαΐου 1956 υπογράφηκε το ελληνογερμανικό πολιτιστικό σύμφωνο. Με το σύμφωνο αυτό ξανάρχισαν επισήμως οι πολιτιστικές διμερείς σχέσεις που είχαν διακοπεί από τον πόλεμο. Το σύμφωνο ρύθμιζε, μεταξύ άλλων, τις δυνατότητες λειτουργίας του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στην Αθήνα, την επαναλειτουργία των Γερμανικών Σχολών σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, καθώς και την άδεια λειτουργίας πολιτισμικών ινστιτούτων και στις δύο χώρες. Το Ινστιτούτο Γκαίτε στην Αθήνα θα στεγαστεί στο περικαλέστατο κτήριο της οδού Ομήρου 14-16, όπου και έκτοτε λειτουργεί.
Σε κάθε περίπτωση, δεν είναι ανάγκη να γίνει κατάσχεση του Ινστιτούτου Γκαίτε. Το Γερμανικό Δημόσιο έχει πάντοτε τη δυνατότητα να αποδείξει ότι σέβεται την έννομη τάξη της χώρας που φιλοξενεί τα καθιδρύματά του και ότι σέβεται τις αποφάσεις των δικαστηρίων της. Δεν είναι ανάγκη να κατασχεθεί ούτε το Ινστιτούτο Γκαίτε ούτε άλλη ιδιοκτησία του Γερμανικού Δημοσίου. Αρκεί το Γερμανικό Δημόσιο να τακτοποιήσει την οφειλή του ή να διαπραγματευτεί καλόπιστα με τους δανειστές του.
* Σαράντος Θεοδωρόπουλος
Δικηγόρος, μέλος του προεδρείου της Πανελλήνιας Ένωσης Δικηγόρων για τις Γερμανικές Αποζημιώσεις (ΠΕΔ), μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα (ΕΣΔΟΓΕ), μέλος της Επιτροπής του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών για τις Γερμανικές Αποζημιώσεις
